Kto zacz? Franciszek Maria Lanci (Inauguracja cyklu)

Od dłuższego czasu kołatała się z brzękiem po redakcji myśl o szerszym cyklu, przedstawiającym sylwetki postaci uhonorowanych w Warszawie ulicą. W zasadzie nie tylko ulice wchodzą w grę. Co my tu jeszcze mamy - aleje, skwery, place, mosty? Idąc tym tropem, tematykę można rozciągnąć również na te miejsca, które upamiętniają określone wydarzenia, grupy ludzi, organizacje itp.

Po cóż zgłębiać te informacje? Kto kształcił się w państwowej szkole, może mieć niedosyt wiedzy. A przecież za tymi tabliczkami kryje się mnogość ludzkich losów. Czyż więc nie warto coś nie coś o nich wiedzieć - choćby dla czystej satysfakcji, jeśli nie po to, by lepiej poznać i zrozumieć miasto, jego topografię i jego losy, nie tylko te przełomowe, ale również te pospolite? Naturalnie, nie wszystkie postaci, uhonorowane tablicą, zasłużyły się wyłącznie dla Warszawy (ho, ho, znaleźć tylu zasłużonych dla miasta, ile w nim ulic to nie lada sztuka), ale w końcu i tacy tu trafili, a skoro tak - był ku temu powód.

Lecz teraz stajemy przed pytaniem, od kogo zacząć? Takiego Kubusia Puchatka przedstawiać nie trzeba. Józefa Piłsudskiego też nie. Zacznijmy więc od nazwisk mniej znanych.

Franciszek Maria Lanci (1799-1875)

Ulica jego imienia znajduje się na warszawskim Ursynowie, konkretnie na Natolinie. Jest kanałem łączącym ulicę Belgradzką i Płaskowickiej.

ul. Lanciego od strony Płaskowickiej

A kim był jej patron? Świetnym architektem (absolwentem rzymskiej Akademii św. Łukasza), którego realizacje rozsiane są po całej Polsce. Lista jego dorobku jest naprawdę ogromna. Ze zrozumiałych względów ograniczymy się głównie do projektów warszawskich, o reszcie ledwo napomykając.

Lanci przybył na nasze ziemie w roku 1825 na zaproszenie rodziny Małachowskich, by dopomóc im w przebudowie ichniejszych dóbr (rezydencja w Końskich). Trzeba dodać, że w tym czasie architekt był już postacią znaną.

Początkowo, teatrem jego działań był obszar Małopolski, Wielkopolski i Śląska. W Krakowie i okolicach zrealizował szereg projektów - głównie przebudowy zamków i kościołów. Za prace nad renowacją i przebudową obiektów sakralnych, Lanci został później (1852) odznaczony przez papieża Piusa IX Orderem Złotej Ostrogi. Od tej pory używał tytułu "kawalera".

Zaplanował również przebudowę Zamku Wawelskiego na styl neogotycki. Niestety, wybuch Powstania Listopadowego pokrzyżował te plany i realizacja nie doszła do skutku.

kościół Św. Katarzyny

W Poznaniu zaś, zaprojektował i wzniósł Złotą Kaplicę (Kaplicę Królów Polskich) w stylu bizantyjskim.

W Warszawie zamieszkał dopiero w 1844 roku, i od razu rzucił się w wir obowiązków. Na zlecenie Augusta Potockiego przystąpił do obszernej rozbudowy Wilanowa. Prace objęły przebudowę mostów, poszerzenie lewego skrzydła pałacu wraz z dobudowaniem elewacji od strony ogrodu. Wzniósł lub przebudował wiele budynków gospodarczych i użytkowych, w tym dawną ujeżdżalnię, w której dziś znajduje się wilanowskie Muzeum Plakatu. Związek architekta z Natolinem - także należącym wówczas do rodziny Potockich - łączy się z projektem oranżerii i pałacyku w Natolinie (patrz: Perła w koronie).

Rozpoczął również prace na okolicznych ziemiach, m.in przebudował służewski kościół św. Katarzyny - bodaj najstarszą parafię znajdująca się obecnie na terenie miasta, ufundowaną w 1238 roku. Dla porządku: skromne początki Warszawy datuje się na koniec XIII wieku.

W 1860 roku, Lanci zaprojektował i wybudował wespół z Jakubem Wischke potężną neorenesansową kamienicę przy ulicy Widok w Warszawie (poniżej), by następnie się do niej wprowadzić.  

Kamienica Lanciego, ul Widok / ok. 1880 / źródło internetowe

W albumie Dobrosława Kobielskiego pt. Warszawa na fotografiach z XIX wieku,  wydanym w roku 1982, znalazło się zdjęcie budowli (nr 164) - niestety mylnie zinterpretowane jako ulica Jasna. Omyłkę odkrył i opisał w swojej najnowszej książce pt. Gawędy warszawskie (część I) prof. Marek Kwiatkowski (str. 90).

Według planów Lanciego powstała także kamienica Potockich, znajdująca się na Krakowskim Przedmieściu 17. Budowla niezwykle charakterystyczna (i piękna), m.in. ze względu na smukłe, ustawione parami, kolumny w części parterowej.

Lista realizacji jest długa, i można by tu jeszcze sporo wymieniać. Poniżej zamieściłem listę ważniejszych prac zrealizowanych w Warszawie. Ujmując rzecz żartobliwie, trudno byłoby wskazać budowlę, w której Lanci nie maczałby palców.

Architekt nie miał tylko szczęścia do polskich powstań (my też właściwie nie mamy). Powstanie Listopadowe przeszkodziło Lanciemu w przeprowadzeniu wielkiej przebudowy Zamku Wawelskiego, a Powstanie Styczniowe zbiegło się z pierwszymi oznakami utraty przezeń wzroku. Od tego czasu (1863) nie przyjmował on już zleceń i choć do końca życia kreślił projekty, żadnego z nich nie zrealizowano. Zmarł w Warszawie w swoim mieszkaniu przy ulicy Widok dnia 27 listopada 1875 roku, kilka dni po tym, jak prezydentem miasta został Sokrates Starynkiewicz - reformator, który usposobił Warszawę na nowe czasy.

★ ★ ★

Wszystkim zainteresowanym sylwetką tego wybitnego architekta, polecam gorąco obszerną monografię Aldony Bartczakowej, Franciszek Maria Lanci, wydanej w 1954 roku w serii Mistrzowie Architektury Polskiej. Pozycja antykwaryczna. Gdyby ktoś miał kłopot z jej odnalezieniem, proszę o kontakt.

ODNIESIENIA:
- Kobielski Dobrosław, Warszawa na fotografiach z XIX wieku, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1982.
- Kwiatkowski Marek, Gawędy warszawskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2014.

Realizacje Franciszka Marii Lanciego w Warszawie:

• Aleja Wilanowska 204: Żółta Karczma – przebudowa (1852-1858)
• Aleje Ujazdowskie 6a: Pałac Rembielińskiego (1859-1866)
• Bukowińska 24: Willa Pawiówka (1856)
• Fosa 17: Kościół św. Katarzyny – przebudowa (1846-1848) najstarsza parafia
• Krakowskie Przedmieście 17: Kamienica Stanisława Potockiego (1846-1847)
• Mazowiecka 9: Kamienica (1857-1858)
• Mazowiecka 16: Kamienica Stanisława Kosseckiego – przebudowa (1847), nie istnieje
• Mokotowska 48: Kamienica Józefa I. Kraszewskiego (1860)
• Morysin: domek stróża oraz gajówka (I połowa XIX wieku)
• Nowy Świat 19: Pałac Kossakowskich – przebudowa wnętrz (1858)
• Pałac w Wilanowie: budynek jatek (1848-1850)
• Pałac w Wilanowie: dom ogrodnika (ok. 1850)
• Pałac w Wilanowie: pałacowe stajnie (1848-1850)
• Pałac w Wilanowie: rewaloryzacja przedpola pałacowego (lata 50. XIX wieku)
• Pałac w Wilanowie: rozbudowa skrzydeł bocznych pałacu (1850-1855)
• Pałac w Wilanowie: ujeżdżalnia (1848-1850) - muzeum plakatu
• Pałac w Wilanowie: zajazd – przebudowa (ok. 1850)
• Plac Małachowskiego 2: Kamienica Krasińskich (1848), nie istnieje
• Plac Trzech Krzyży: Willa Dominika Merliniego – przebudowa (połowa XIX wieku)
• Puławska 113: Królikarnia – rewaloryzacja ogrodu pałacowego (1846)
• Przyczółkowa 394: Karczma (ok. 1850)
• Sewerynów: Bazar na Sewerynowie (1846), nie istnieje

Piotr Gruchała
____
Zdjęcia - jeśli nie zaznaczono inaczej - pochodzą ze zbiorów autora.